Noksan yada kötü aletlerle güzel ve mükemmel eserler meydana getirilemiyeceği hakikatını ifade eden ”Kem âlât ile kemâlât olmaz” şeklindeki ünlü sözü hatırlamakta yarar vardır.
Gerçekten de güzel bir yazı yazmak istiyorsak, kendi el becerimiz kadar nasıl bir kalemle, ne vasıftaki bir satıh üzerine ve nasıl bir mürekkeb ile yazmakta olduğumuz da önemlidir.
KALEM
Hatt san’atında yazma aleti olarak ince yazılar için Kamış Kalem biraz iri hattlar için Bambu,ya da
Kargı kalemi daha da celi yazılar içinse, tahtadan yapılma Ağaç kalemler kullanılır.
İyi kalem, ne çok sert, ne çok yumuşak, ne çok kalın, ne çok incedir.
Madeni uçlu kalemlerin kullanımı da söz konusu edilebilir.
Mushaf-ı Şerif’lerin yazımında ise, açılışından sonra uzun süre ucunun bozulmaması sebebiyle Cava kalemi kullanılagelmiştir.
KALEMTRAŞ
Kamış kalemlerin usulüne uygun açılmasında kullanılan saplı bir çakı çeşididir. Tîğ adı verilen su verilmiş çelikten mamül kesici kısmından başka, fildişi, kemik, boynuz ve benzeri bir nesneden yapılma uzunca bir Sap’ı, bir de bu iki kısmı birbirine perçinliyen çelikten Parazvana’ sı vardır.
Kesici kısmın aldığı şekle göre Söğüt yaprağı, Selvi, Cam kırığı ve Küt gibi adlarla anılan çeşitleride mevcuttur.
MAKTA
Kemik, boynuz, fildişi, bağa ve benzeri maddelerden yapılan ve üzerinde Kamış kalem kesmeye yarayan bir alettir Kalemin gövdesinin yatırıldığı yere Kalem Yuvası denir.
KAMIŞ KALEMİN AÇILIŞI
Kamışın boğumu kalemtraşla alındıktan sonra, kalem sol elin avucu içine yatırılır ve kalemin açılan kısmı uzunca bir badem görüntüsü verinceye kadar kesilir ve yontulur. Kalemin gövdesinden ucuna doğru inceleyerek uzuyan kısmına Dil, uç kısmına ise Ağız denir. Ağzı dilinden daha enli açılan kaleme de Çakşırlı Kalem adı verilir. Daha sonra kalemin ağzı makta’ üzerinde, ya da elde dikine çatlatılır (Şakk) ve yine makta’ üzerine yatırılarak yazılıcak yazının gerektirdiği meyilde kesilir (Katt ya da kat). Kalem ağzının yazana yakın tarafı Ünsi, diğer tarafıda Vahşi adıyla adlandırılır.
KAĞIT BOYAMASI VE AHAR
Eski hattatlar Hind abadisi,Buhara, Alikurna, Hatai ve Japon kağıdı gibi değişik kağıtlar kullanırlardı. Boyama işleminde genellikle nebatattan yararlanılmıştır. Suda kaynatılan nebat bir tekneye boşaltıldıktan sonra kağıtlar bu tekneye batırılıp çıkarılır ve kurutulur. Bu muamele, renkli suyun sünger veya pamukla kağıt üzerine sürülmesi şeklinde de yapılabilir. Çay kağıda krem rengi verir. Cevizin yeşil dış kabuğu veya nar kabuğu kahverengi, soğan kabuğu da kırmızımtrak bir renk sağlar. Aharlama, kağıdın boyanmasından sonra üzerine yazılacak, yazıların bir yanlışlık ihtimaline karşı kolayca silinip düzeltilmesini sağlayan, mürekkeple kağıt zemin arasında koruyucu bir tabaka oluşturma ameliyesidir. Yumurta, Nişasta ve Gomalak aharı gibi çeşitleri vardır. Derin bir kase içinde 3-4 yumurtanın akı, yumurta büyüklüğünde bir Şap parçası ile yoğurt rengi alana dek karıştırılır. Kasenin etrafı köpük köpük olunca biraz bekletilir. Sonra dipte su halinde toplanan yumurta akı başka bir kaba alınarak sünger veya pamuk ile kağıdın zeminine sürülür ve serin bir yerde kurumağa bırakılır. Aharın kalın olması, kuruncaya çatlamasına sebep olabilir. Soğuk su ile ezilen nişasta, kanayan su içine aktarılır. Az miktarda jelatin ilave edilir. İyice pişip süzüldükten sonra süngerle kağıt üzerine bir yada iki kat sürülür. Gomalakın ispirtoda eritilip gazbezine sarılmış pamukla kağıda sürülmesine de gomalak aharı denir.
MÜHRELEME
Mühreleme, aharlanan kağıtların parlatılmasına yönelik bir nevi ütüleme işlemidir. Aharlandıktan sonra gölgelik ve nemli bir yerde kurumaya terk edilen kağıtlar, üzerinde mührenin rahatça kaymasını sağlamak üzere kuru sabuna sürülmüş bir çuha parçası gezdirilir. Daha sonra da çakmak taşından,ya da camdan mamül Mühre, kağıda tazyik edilerek bir ileri bir geri muhtelif istikametlerde sürülür. Parlamanın sağlanmasıyla bu işlem biterse de,kağıtlar bu safhada hemen kullanılmayarak üstüste konur,üzerine de bir ağırlık bırakılır. Bir sene kadar böylece bekletilen kağıtlar kullanıma hazır demektir.
MÜREKKEP
Hatt san’atında mürekkep denince ilk akla gelen, isten yapılma siyah mürekkeptir. Kırmızı, sarı ve diğer bazı renklerde de mürekkep yapılmıştır. Çeşitli terkip ve tarifler içinde merhum Necmeddin Okyay’ın siyah is mürekkebi tarifi şöyledir: “Süzülmüş ve bekletilmiş boza kıvamındaki zamk mahlulü havana konup,içine azar azar is atılarak tokmak yardımı ile zamka yedirilir.İs havalandığı için birden atılmayıp yavaş yavaş karıştırılır ve tokmakla dövülmeye başlanır.arada koyuldukça su ilave edilerek daima boza kıvamı muhafaza edilir.mürekkebin kalitesi,isin iyice ezilip zamkın içine içine hallolmasına bağlıdır.Bu da günlerce dövmekle sağlanır(100 ile 500 bin tokma arası)..”
Mürekkep yapımında kullanılan is;bezir yağı,bal mumu,neft yağı ve sonraları gazyağından elde edilirdi.
LİKA
Mürekkep sıvı şekliyle kalemin istifadesine sunulmaz,önce Lika adı verilen bir tutam kadar,su ile yıkanmış ham ipeğe emdirilir;daha sonra kullanılır.